دتکتور دود یا حسگر دود، یک سنسور یا دستگاه است که برای تشخیص و اعلام حضور دود در محیط استفاده می‌شود. هدف اصلی دتکتور دود، تشخیص زودهنگام حریق و هشدار دادن به افراد حاضر در محل است. دتکتورهای دود در سیستم‌های اعلام حریق و سیستم‌های امنیتی استفاده می‌شوند.
دتکتورهای دود معمولاً از یک یا ترکیبی از روش‌های تشخیص دود استفاده می‌کنند. روش‌های تشخیص دود در دتکتورهای دود شامل موارد زیر می‌شود:
1. تشخیص دود بر اساس جذب نور: این روش شامل استفاده از یک منبع نوری (معمولاً لامپ یا دیود) و یک سنسور نوری است. در وضعیت طبیعی، نور ارسال شده توسط منبع نوری به سنسور نوری می‌رسد. هنگامی که دود در محیط وجود داشته باشد، ذرات دود به نور ارسالی برخورد می‌کنند و آن را جذب می‌کنند. این تغییر در مقدار نور تشخیص داده شده توسط سنسور نوری، نشانگر حضور دود و حریق است.
2. تشخیص دود بر اساس تغییرات الکتریکی: در این روش، از حسگرهایی استفاده می‌شود که تغییرات الکتریکی ناشی از حضور دود را تشخیص می‌دهند. این حسگرها معمولاً بر پایه تغییرات جریان الکتریکی یا مقاومت الکتریکی در حضور دود عمل می‌کنند.
3. تشخیص دود بر اساس تغییرات گرمایی: این روش شامل استفاده از حسگرهای حرارتی است که تغییرات دما ناشی از حریق را تشخیص می‌دهند. در صورت افزایش ناگهانی دما در محیط، حسگرهای حرارتی به پنل اعلام حریق اطلاع می‌دهند و هشدار حریق را فعال می‌کنند.
دتکتورهای دود می‌توانند به صورت خودگردان یا متصل به سیستم اعلام حریق عمل کنند. در حالت خودگردان، دتکتورها با باتری یا منبع تغذیه داخلی خودشان عمل می‌کنند و هشدار حریق را محل نصب خود اعلام می‌کنند. در حالت متصل به سیستم، دتکتورها با استفاده از سیم‌کشی و ارتباط با پنل اعلام حریق، هشدار حریق را به پنل ارسال می‌کنند و سیستم اعلام حریق اقدامات لازم را انجام می‌دهد.
در مورد معایب دتکتورهای دود، برخی از نکات زیر قابل ذکر است:
1. قابلیت دستکاری: برخی از دتکتورهای دود ممکن است قابلیت دستکاری توسط افراد بدخواه را داشته باشند. به عنوان مثال، ممکن است دستکاری در پوشش دتکتور یا مسدود کردن حسگرها توسط اشخاص باعث عدم تشخیص حریق یا اعلام هشدارهای نادرست شود.
2. حساسیت به ذرات معلق دیگر: بعضی از دتکتورهای دود ممکن است به ذرات معلق غیر آتش‌سوزی نیز حساس باشند. این مسئله می‌تواند باعث ایجاد هشدارهای نادرست و مزاحم شود، به خصوص در محیط‌های صنعتی یا دارای ذرات معلق بالا.
3. نیاز به نگهداری و تعویض منظم: دتکتورهای دود باید به صورت دوره‌ای بازرسی و تعویض شوند. حسگرها و باتری‌ها (در صورت استفاده از باتری) ممکن است نیاز به تعویض یا تعمیرات داشته باشند تا عملکرد صحیح خود را حفظ کنند.
4. هشدارات نادرست: در برخی موارد، دتکتورهای دود ممکن است هشدارهای نادرست اعلام کنند. ممکن است به عوامل خارجی مانند بخار آب، گرد و غبار، دود تولید شده از سوختن غذا و یا دود سیگار حساس باشند و هشدارهای نادرست را فعال کنند.
5. قابلیت پاسخگویی در محیط‌های خاص: بعضی از دتکتورهای دود ممکن است در محیط‌های خاص مانند محیط‌های با دما و رطوبت بالا، محیط‌های صنعتی با تولید گرد و غبار یا محیط‌هایی با وجود ترکیبات شیمیایی خاص، قابلیت پاسخگویی مطلوب را نداشته باشند.
دتکتورهای دود با توجه به مزایا و معایب مطرح شده، همچنان به عنوان یکی از ابزارهای مهم در سیستم‌های اعلام حریق و سیستم‌های امنیتی استفاده می‌شوند. اما برای انتخاب و استفاده مناسب، نیاز به در نظر گرفتن نیازها و شرایط خاص هر سازمان یا ساختمان و انتخاب دتکتورهای مورد نیاز و مطابق با استانداردهای مربوطه وجود دارد.